МАЗМУН:

• Атроф-муҳитни муҳофаза қилишга ёрдам берувчи оддий кундалик қоидалар

Ҳар бир инсон ер юзида ўзининг CO2 изини қолдиради, яъни инсон ишлаб чиқарадиган иссиқхона газлари миқдори. Бу чиқиндилар, энергия ва бошқа ресурслар истеъмоли йиғиндисидан иборат. Инсон эҳтиёжи учун ўрмонлар кесилади ва қишлоқ хўжалиги ҳамда етиштириш учун фойдаланилади. Биз санаб бўлмас литр сув ва фоссил ёқилғиларини сарфлаймиз. Биз тонналаб чиқинди, пластик, матолар ва бошқаларни ишлаб чиқарамиз. Бизга сайёрамиз ресурслари фақат бизга хизмат қилади ва чексиздек туюлади. Аммо табиий муҳит бизнинг фаолиятларимиз туфайли жиддий босим остида. Фақат бир неча ўн йил ичида ваҳший ҳайвон ва ўсимлик турларининг ярмидан кўпи нобуд бўлди.

Энди кундалик хулқ-атворимиз ва одатларимизни қайта кўриб чиқиш ва атроф-муҳитни ҳимоя қилиш учун нимадир қилиш мумкинми, деб ўйлаш вақти келди. Ҳаётингизни дарҳол буткул ўзгартиришингиз шарт эмас – веган бўлиш ёки автомобилдан воз кечиш керак эмас. Бошланғич учун кичик ўзгаришлар етарли бўлиб, улар келажак авлодлар учун катта фарқ қила олади. Қуйида улардан баъзилари келтирилган.

Атроф-муҳитни муҳофаза қилишга ёрдам берувчи оддий кундалик қоидалар

• Камроқ колбаса ва гўшт, кўпроқ сабзавот ва мевалар – кундалик ҳаётда биз ҳайвончилик ва гўшт ишлаб чиқариш иссиқхона газлари катта миқдорда чиқиши билан боғлиқлигини ўйламаймиз (иссиқхона газлари чиқиндиларининг 20 % дан ортиғи ҳайвон маҳсулотлари саноатига тўғри келади). Бу иссиқхона газлари чиқиндилари ер юзидаги транспорт, ҳаво ва денгиз транспортидан кўпроқдир. Ҳозирда дунёдаги барча сўякдош ҳайвонларнинг 60 % гача фойдаланиладиган ҳайвонлар ташкил этади. Гўшт маҳсулотларини омборхона, дўконлар ва уйларимизга ташиш ёки фермер хўжаликларида электр энергияси истеъмоли атроф-муҳитга кўпроқ карбон диоксид чиқиндиларини келтиради. Ёғингарчи ўрмонлар ҳайвонларни парваришлаш ва улар учун озуқа етиштириш учун қайтариб бўлмас даражада кесилади. Ҳайвончилик ва озуқа ишлаб чиқариш катта миқдорда сув сарфлайди. Шунингдек, ҳайвон маҳсулотлари саноати пластик қопламали озиқ-овқат бозорида ҳам улушга эга. Бунинг барчаси экологик сабабларга кўра кўпроқ одамларни вегетарианликка ўтишга ундайди. Аммо атроф-муҳитни ҳимоя қилиш учун гўштдан буткул воз кечиш шарт эмас. Гўшт бизнинг маданиятимизда жуда муҳимдир. У фаровонлик, меҳмондўстлик ва байрамлар билан боғлиқ. Аммо уни ҳар куни истеъмол қилиш шарт эмас. Вақти-вақти билан, байрамларда ёки бошқа оилавий тантаналарда еса бўлади. Органик етиштирилган, пластик идишларда қопланмаган гўшт ва колбаса маҳсулотларини танлайлик.
• Пластик сумкалар ва пакетлардан воз кечинг – ўзимиз билан қайта ишлатилиши мумкин бўлган материал сумкаларни олиб харид қилишимиз керак. Ҳар ким буни билади, аммо кўпчилик кундаликда унутиб қўяди. Харид сумкаларини энг яхши ҳолда сумкада олиб юриш ёки автомобилда захира қилиб қўйиш керак. Мева ва сабзавотларни харид қилганда пластик пакетларга солманг, қайта ишлатилиши мумкин бўлган сумкалардан фойдаланинг. Банан, гулкарам ёки мисол учун қалампир каби маҳсулотларга алоҳида пластик қоплама керак эмас.
• Барқарор мода – кийим-кечак занжирлари бизга кийим коллекциялари йил давомида бир неча марта ўзгаришига одатлантирган. Мода саноати бизга доимий равишда "мустахкам бўлиши керак" бўлган буюмларни таклиф қилади ва яна бир жуфт джинс, блузка, сумка сотиб олишни тавсия қилади. Аммо ҳақиқатан ҳам саккиз жуфт шим, учта қишки пальто ва ўнта сумка керакми? Бир жуфт джинсни ишлаб чиқариш учун 10 000 литргача сув сарфланади. Ва модага мос келмай қолган кийимлар билан нима бўлади? Ўнлаб тонна кийим чиқиндихонага ташланади. Дўконлар барча ишлаб чиқарилган кийимларни сотолмайди. Кийим саноати дунёдаги умумий сув истеъмолининг 20 % ва иссиқхона газлари чиқиндиларининг 8 % учун жавобгар. Яна бир жуфт шим сотиб олишдан олдин, унинг ҳақиқатан кераклигини ўйлаб кўрайлик. Иккинчи қўл дўконлардан харид қилиш ва дўстлар билан кийим алмашиш ҳам фойдали.

• Чиқинди ажратиш – бу албатта тушунарли ва ҳар ким эшитган, аммо чиқинди ажратишнинг маъноси йўқ, чунки чиқинди машинасида ҳамма аралаштирилади деган кўп мифлар бор, шунинг учун кўпчилик чиқинди ажратишга эътибор бермайди. Чиқинди ажратишни кичик ёшдан ўрганиш керак. Бу атроф-муҳитни муҳофаза қилишнинг энг оддий усулларидан биридир.
• Қайта ишлатилиши мумкин бўлган маҳсулотлар – қоғоз соғлиқ қоғозлари, бир марта ишлатиладиган салфеткалар, идиш ювиш губкалари, пластик стаканлар ёки чўтқалар – биз ҳаммасига бир марта фойдаланамиз ва дарҳол ташлаб юборимиз, бу эса катта миқдорда чиқиндига олиб келади. Устолни қайта ишлатилиши мумкин бўлган пахта ёки лён матоси билан тозалаш мумкин. Шаҳарда пластик стаканда қаҳва сотиб олиш ўрнига, уни термос стаканга солиб уйга олиб кетиш мумкин.
• Ўзингиз тайёрлаган тозалаш воситалари – масалан, дўконлардаги ювиш порошокларидаги фосфатлар атроф-муҳитни ифлосланишига катта ҳисса қўшади. Ҳар хил ҳожатхона тозалагичлари, кальцийни олиб ташловчи воситалар ва оқова сувлар ер ости сувларига тушади. Бундан кўра сирка ва сода ҳамда анъанавий совун парчаларидан фойдаланиш мумкин. Бу нафақат экологик, балки иқтисодий жиҳатдан ҳам фойдали.

Бу фақат айрим экологик таклифлар бўлиб, уларни кундалик ҳаётга жорий этиш биздан катта меҳнат ва қурбонлик талаб қилмайди. Шунингдек, хулқ-атворимиз бошқалар, айниқса болалар учун намуна бўлиши мумкинлигини унутмайлик, уларнинг экологик одатлари келажакда одатга айланади.