Sivilizatsiya kasalliklari – ular nima va nima uchun ular asta-sekin hayotimizning ajralmas hamrohlariga aylanmoqda?
- Sivilizatsiya kasalliklari nima?
- Tsivilizatsiya kasalliklarining asosiy sabablariga qo‘shamizki, mamlakatimizda yurak-qon tomir tizimi kasalliklari ko‘pchilik erta o‘limlarning asosiy sababi hisoblanadi. Darhol undan keyin turli saraton turlari keladi, keyingi o‘rinlarda esa, masalan, ko‘p hollarda chekish natijasida yuzaga keladigan o‘pka kasalliklari, shuningdek, semizlik va II tip diabetni sanash mumkin. Shuni ham ta'kidlash joizki, ma'lum bir kasallik tsivilizatsiya kasalligi sifatida tasniflanganligi doimiy emas. Nihoyat, uning jamiyatdagi tarqalishi va o‘lim darajasi shunchalik kamayib ketishi mumkin-ki, u ushbu ro‘yxatdan chiqarib tashlanadi. Shuningdek, bu sxema teskari ishlashi ham mumkinligini hisobga olish kerak.
- Lalonde modeli – hayotingiz va sog'lig'ingizga haqiqatan qanday ta'sir ko'rsatishingiz mumkin?
- Semizlik, ya'ni deyarli har bir tsivilizatsiya kasalligining boshlanishi
- Nima uchun zamonaviy insonning ovqatlanishi sivilizatsiya kasalliklarining yuzaga kelishiga moyillik tug'dirishi mumkin?
- Tsivilizatsiya kasalliklariga olib kelishi mumkin bo‘lgan omillar - bizdan qat’i nazar
- Xulosa
Sivilizatsiya kasalliklari mavzusi hozirda ko‘plab taniqli mutaxassislar tomonidan tez-tez muhokama qilinmoqda. Bu, albatta, ularning barchamizning hayotimizga katta ta’siri bilan chambarchas bog‘liq, shuningdek, ularning keng tarqalganligi bilan ham bog‘liq. So‘nggi o‘n yilliklarda sivilizatsiyaning tez rivojlanishi deyarli barchamizning hayot sifatini sezilarli darajada yaxshiladi va bizni tobora ko‘proq tahdidlarga duchor qildi. Ta’kidlash joizki, biz ularning ko‘pchiligidan himoyalanishimiz mumkin va ular deyarli yuz foiz bizga bog‘liq. Biroq, bu sivilizatsiya kasalliklarining ulushi tarixdagi eng yuqori ekanligini va kelgusi yillarga oid prognozlar unchalik optimistik emasligini o‘zgartirmaydi. Shuning uchun, ushbu maqolada biz ushbu kasalliklarning kelib chiqishini va mumkin bo‘lgan ta’sirlarini tushuntirishga, shuningdek, ularning paydo bo‘lishida asosiy rol o‘ynaydigan omillarni muhokama qilishga harakat qilamiz.
Sivilizatsiya kasalliklari nima?
Sivilizatsiya kasalliklari yangi narsa emas, lekin ularning bugungi kunda eng katta zarar keltirayotganini inkor etib bo'lmaydi. Ular shuningdek 21-asr kasalliklari deb ataladi va ularning paydo bo‘lishi sivilizatsiyaning tez rivojlanishi bilan chambarchas bog‘liq. Qiziqarli tomoni shundaki, ularning paydo bo‘lishi bemorlarning yoshi bilan qat’iy bog‘liq emas, balki bolalar ham tobora ko‘proq ta’sirlanmoqda. Hozirda sivilizatsiya kasalliklari deb atalishi mumkin bo‘lgan barcha kasalliklar hali to‘liq tasniflanmaganligini ta’kidlash joiz. Biroq, ushbu turdagi asosiy kasallik entitetlariga quyidagilar kiradi:
- Semizlik
- Tip-II-Diabet
- Krebs
- Saraton
- Yurak-qon tomir kasalliklari (qon bosimi yuqoriligi, yurak xuruji, ateroskleroz)
- Nafas yo‘llari kasalliklari
- Turli oziq-ovqat va nafas olish allergiyalari
- Osteoporoz
- Ruhiy kasalliklar (depressiya, anoreksiya, bulimiya, nevrozlar, affektiv buzilishlar, shaxsiyat buzilishlari)
- Giyohvandlik kasalliklari (alkogolizm, nikotinizm, giyohvandlik, narkotik qaramlik)
- Infektsion kasalliklar (OITS, sil)
Hazm qilish tizimi kasalliklari (oshqozon yarasi, gemorroy, oshqozon kislotasi ko‘tarilishi, diareya, qabziyat)
Tsivilizatsiya kasalliklarining asosiy sabablariga qo‘shamizki, mamlakatimizda yurak-qon tomir tizimi kasalliklari ko‘pchilik erta o‘limlarning asosiy sababi hisoblanadi. Darhol undan keyin turli saraton turlari keladi, keyingi o‘rinlarda esa, masalan, ko‘p hollarda chekish natijasida yuzaga keladigan o‘pka kasalliklari, shuningdek, semizlik va II tip diabetni sanash mumkin. Shuni ham ta'kidlash joizki, ma'lum bir kasallik tsivilizatsiya kasalligi sifatida tasniflanganligi doimiy emas. Nihoyat, uning jamiyatdagi tarqalishi va o‘lim darajasi shunchalik kamayib ketishi mumkin-ki, u ushbu ro‘yxatdan chiqarib tashlanadi. Shuningdek, bu sxema teskari ishlashi ham mumkinligini hisobga olish kerak.
Haqiqatan ham tsivilizatsiya kasalliklarining paydo bo‘lishiga ko‘plab sabablar bor, ammo amalda ularning barchasi zamonaviy turmush tarzi va atrof-muhit o‘zgarishlari bilan chambarchas bog‘liq. Shaharlarning tobora zichlashuvi, o‘rmonlar, bog‘lar, maydonlar kabi yashil hududlarning degradatsiyasi va ularning deyarli beton sahrolarga aylanishi muzlikning faqat uchi hisoblanadi. Shuningdek, zamonaviy texnologiyalar rivojlanishi haqida gap ketganda ham shunday. Ularning yordami bilan hayotimiz ancha osonlashdi, ammo bu mavzuni boshqa nuqtai nazardan ko‘rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Ushbu tezkor taraqqiyot bizdan har kuni moslashishni talab qiladi. Inson tanasi bunga moyil bo‘lsa-da, faqat ma'lum darajagacha. Biz doimiy shoshilish holatida yashayapmiz, ko‘p ishlov berilgan mahsulotlarni iste'mol qilamiz, to‘g‘ri dam olishga unchalik e'tibor bermaymiz va amalda har kuni keraksiz ma'lumotlar to‘foniga duch kelamiz. Ushbu omillar bizga juda salbiy ta'sir ko‘rsatadi va surunkali stress paydo bo‘lishini kuchaytirishi mumkin. Bundan tashqari, bu texnologiyalar kundalik jismoniy faolligimizni ham kamaytirishi mumkin. 21-asr nisbatan qulaylik davri ekanligi sir emas. Biz o'tirgan hayot tarzini olib boramiz va ko‘ngilochar vaqtlarda ko‘pincha divanda o‘tirib, sevimli seriallarimizni tomosha qilamiz. Albatta, bunda hech qanday yomonlik yo‘q, agar kunning katta qismini shunday o‘tkazmasak. Tanamiz harakat qilishga genetik jihatdan dasturlangan va agar biz uni bunday imkoniyatdan mahrum qilsak, ko‘plab hollarda semirish yo‘lida bo‘lamiz.
Lalonde modeli – hayotingiz va sog'lig'ingizga haqiqatan qanday ta'sir ko'rsatishingiz mumkin?
Lalonde modeli Kanadadagi sog'liqni saqlash vaziri tomonidan ishlab chiqilgan. 1974 yilda u vazirlik bilan birga "Kanadaliklarning sog'lig'iga yangi qarash" nomli maqola nashr etdi. Bu tibbiyot sohasida katta shov-shuvga sabab bo'ldi. Eng muhim element sog'liq sohalari bo'lib, ular inson sog'lig'iga ta'sir qiluvchi omillarni ko'rsatdi. Asl versiyada inson sog'lig'iga eng katta ta'sir ko'rsatadigan 4 soha ro'yxati keltirilgan.
- Xulq-atvor va turmush tarzi sohasidagi omillar sog'ligimizga 53 foiz ta'sir qiladi. Jismoniy faollik, ovqatlanish odatlari, tananing gidratatsiyasi yoki stress bilan kurashish qobiliyati kabi elementlar shular jumlasidandir. Bundan tashqari, bu guruhga sog'lom uyqu, jinsiy xulq-atvor, zavq vositalari va muntazam profilaktik tekshiruvlar kiradi.
- Atrof-muhit sohasidagi omillar, ya'ni biz yashayotgan muhit, sog'ligimizga 21 foiz ta'sir qiladi. Ular asosan nafas olish havosining sifati va tozaligi, yashash joyimizning joylashuvi va yaqin atrofimizdagi odamlarni o'z ichiga oladi.
- Genetika va biologiya sohasidagi omillar sog'ligimizga 16 foiz ta'sir qiladi. Ushbu sohada asosan bizga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan kasalliklar yoki nazoratimizdan tashqarida bo'lgan sog'liq muammolariga oid genetik moyilliklar mavjud.
- Qulaylik sohasidagi omillar va sog'liqni saqlash tizimimizning tashkil etilishi sog'ligimizga 10 foiz ta'sir qiladi. Bunga malakali tibbiy xodimlarning mavjudligi, shuningdek, taqdim etilayotgan xizmatlarning sifati, ularga kirish imkoniyati va hatto tez yordam mashinasining kelish vaqti kiradi.
Albatta, bu sohalar biroz an'anaviy bo'lsa-da, ular hozirgi vaziyatni yaxshi aks ettiradi. Aniqki, ko'p hollarda biz o'z hayotimizga eng katta ta'sir ko'rsatamiz. Haqiqat shundaki, har doim tasodifiy omil bo'lishi mumkin, unga biz kam ta'sir ko'rsatamiz va u ma'lum bir kasallikning paydo bo'lishiga olib kelishi mumkin. Shunga qaramay, sog'lom va faol turmush tarzi, har qanday turdagi giyohvandliklardan voz kechish yoki do'stona ish yoki o'qish muhiti kelajakda sog'ligimizga albatta sezilarli ta'sir ko'rsatadi.
Semizlik, ya'ni deyarli har bir tsivilizatsiya kasalligining boshlanishi
Semirish hayot tarzi bilan chambarchas bog'liq asosiy kasallikdir. Bundan tashqari, u ko'plab hollarda boshqa sivilizatsiya kasalliklarining yuzaga kelishini belgilaydi. Bu bog'liqlikni yaxshiroq tushunish uchun misol keltiramiz. Yurak-qon tomir kasalliklari, II tip diabet va saraton kasalliklarining yuzaga kelishi semirish bilan yaqin bog'liq. Albatta, biz ozg'in, jismonan faol va yaxshi ovqatlanadigan inson bo'lsak ham, bu kasalliklarga chalinishimiz mumkin, ammo bunday imkoniyat juda kam. Boshqa tomondan, misolni teskari qilib ko'rsak, bu kasalliklarga chalingan bemorlarning deyarli ko'pchiligi ortiqcha vaznga ega yoki semiz ekanligini ko'ramiz. Semirish boshqa kasalliklar uchun xavfni sezilarli darajada oshiradi va moyillik tug'diradi. Bu yerda juda kuchli bog'liqlik mavjud. Shuningdek, ta'kidlash joizki, semirish aniqlangan birinchi sivilizatsiya kasalligi bo'lgan. Kasallik xavfini va mumkin bo'lgan asoratlarni kamaytirish uchun, shuning uchun, ovqatlanish odatlarini o'zgartirish va kundalik jismoniy faollikni joriy etishdan boshlashimiz kerak. Faqat shu ikki omil sivilizatsiya kasalliklarining barcha turlariga chalinish xavfini sezilarli darajada kamaytirishi taxmin qilinadi.
Nima uchun zamonaviy insonning ovqatlanishi sivilizatsiya kasalliklarining yuzaga kelishiga moyillik tug'dirishi mumkin?
Biz allaqachon aytib o'tgan edik, kundalik ovqatlanish odatlari turli sivilizatsiya kasalliklarining, jumladan semirishning oldini olishda bir tur himoya bo'lishi mumkin. Afsuski, ular ba'zan ko'plab muammolarning asosiy manbai ham bo'ladi. Ta'kidlash joizki, bizning bobolarimiz yoki hatto ota-onalarimiz ko'pincha bizdan boshqacha ovqatlanishgan. Nisbatan qisqa vaqt ichida ovqatlanish odatlarining shunday tez va keskin o'zgarishi oqibatsiz qolishi mumkin emas edi. Avvalo, tanaga kiradigan yog' kislotalarining tarkibi va sifati o'zgardi. Shuningdek, iste'mol qilinadigan mahsulotlarning glyukemik yuklamasi ham o'zgardi. Biz ko'proq yeymiz va ko'p oddiy shakar hamda zararli trans yog'larni qabul qilamiz. Bundan tashqari, bizning ratsionimiz tolaga juda kam va ko'pincha natriy va kaliyning noqulay nisbati mavjud. Shuningdek, ko'p mahsulotlarni iste'mol qilamizki, ular tanamizni ortiqcha kislotalashtiradi va bu kislota-osh baz muvozanatini buzadi. Oxirgi bo'lak esa zamonaviy oziq-ovqatlarning energiya zichligidir. Biz ko'p kaloriya beruvchi, ammo vazni kam bo'lgan mahsulotlarni yeymiz. Uzoq muddatda bu ortiqcha ovqatlanishga olib kelishi va shuning bilan semirish xavfini oshirishi mumkin. Qiziqarli tomoni shundaki, barcha bu omillar tez hayot tarzi va dunyoning katta sanoatlashtirilishining natijasi bo'lgan "g'arbona ovqatlanish"ni yaxshi tavsiflaydi. Kuchli qayta ishlangan oziq-ovqatlar, ratsionda tuzning ko'pligi, meva va sabzavotlarning kam iste'moli hamda jismoniy faollikning pastligi afsuski zamon belgilaridir.
Tsivilizatsiya kasalliklariga olib kelishi mumkin bo‘lgan omillar - bizdan qat’i nazar
Tsivilizatsiya kasalliklarining paydo bo‘lishi albatta hayot tarzimiz bilan bog‘liq bo‘lsa-da, ularni keltirib chiqarishi mumkin bo‘lgan, lekin nazoratimizdan tashqarida bo‘lgan bir nechta omillar mavjud. Birinchi va eng katta ta’sir nafas olayotgan havoning sifati hisoblanadi. Ayniqsa shaharlar havosi juda yaxshi emasligi sir emas. Yillar davomida shunday ifloslangan havoni nafas olganimizdan so‘ng, turli kasalliklarga chalinishimiz mumkin. Hozirda turli o‘pka kasalliklari ko‘paymoqda. Albatta, ularning ko‘pchiligi chekish bilan bog‘lanadi, ammo bu farq bir necha o‘n yillar oldingidek katta emas. Yana bir omil esa doimiy va surunkali stressdir. Bunga qarshi kurashishning ko‘plab usullari mavjud. Bundan tashqari, har birimizning immunitetimiz boshqacha, bu esa hayotimizga katta ta’sir ko‘rsatadi. Nihoyat, oshqozon-ichak tizimi kasalliklari, masalan, qorin og‘rig‘i, oshqozon yarasi, diareya va qusish yuzaga kelishi mumkin. Bundan tashqari, bu kayfiyatimizni pasaytiradi va asab tizimining holatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Bu depressiya va boshqa asab tizimi kasalliklarining paydo bo‘lishiga sabab bo‘lishi mumkin. Shuningdek, genlarimiz haqida ham aytib o‘tish lozim. Afsuski, bu omillardan biri bo‘lib, ularga amalda ta’sir qilish qiyin. Albatta, biz ma’lum kasalliklarning genetik moyilligi haqida gapiramiz. Eng yaxshi ovqatlanish yoki juda faol hayot tarzi ham yordam bermaydi. Ammo ruhiy tushkunlikka tushishga arzimaydi, chunki ko‘pincha bu kasallik yoki uning simptomlari paydo bo‘lishi uchun mos faollashtiruvchi kerak bo‘ladi. Yaxshi misol sifatida II tip diabetni keltirish mumkin, chunki genetik moyillik bo‘lsa ham, sog‘lom hayot tarzi orqali bu xavfni sezilarli darajada kamaytirish mumkin.
Xulosa
Ko'plab ilmiy qarashlarda tsivilizatsiya kasalliklari atrofimizda doimiy qoladi, deb hisoblanishiga qaramay, ruhiy tushkunlikka tushishga arzimaydi. Ta'kidlash kerakki, bizning nazoratimizdan tashqarida bo'lgan omillar mavjud bo'lsa-da, har doim ham bunday emas. Ushbu holatlarning barchasi, semizlikdan boshlab, kundalik qarorlarimiz natijasidir. Kasal bo'lishimiz yoki bo'lmasligimiz ko'p jihatdan bizga bog'liq. Shuning uchun hayotga munosabatni o'zgartirish, tahdidlarni aniqlash va ular bilan birga yashashni o'rganish foydalidir. To'g'ri ovqatlanish va jismoniy faollik bizning muvaffaqiyatimizning yarmi, balki undan ham ko'proqidir. Shuningdek, bu tahdidlarning ongida bo'lish zarur, chunki yaxshi bilgan narsaga qarshi kurashish har doim osonroq.
NASHRIYOTCHI TANLOVI
Quritilgan xurmo 1 kg BIOGO
- €4,21
€4,95- €4,21
- Stückpreis
- / pro
Soyib qilinggan kungaboqar urug‘lari 1 kg BIOGO
- €3,04
€3,57- €3,04
- Stückpreis
- / pro
Bodom 1 kg BIOGO
- €11,69
€13,75- €11,69
- Stückpreis
- / pro
Quritilgan mango bio 400 g BIOGO
- €10,99
- €10,99
- Stückpreis
- / pro
Walnüsse 800 g BIOGO
- €8,65
€10,18- €8,65
- Stückpreis
- / pro
BIO QOBigʻidan tozalangan kungaboqar urugʻlari 1 KG BIOGO
- €4,44
€5,22- €4,44
- Stückpreis
- / pro
Chiasamen (Salvia Hispanica) organik 1 kg BIOGO
- €7,02
€8,26- €7,02
- Stückpreis
- / pro
BioGo organik 800 g javdar yormasi
- €2,34
€2,76- €2,34
- Stückpreis
- / pro
Bio kokos maydalagich 500 g BIOGO
- €10,07
- €10,07
- Stückpreis
- / pro
Makkajo‘xori donlari (Popcorn) organik 1 kg BIOGO
- €5,84
- €5,84
- Stückpreis
- / pro