ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

• Τι είναι το κολλαγόνο;
• Τύποι κολλαγόνου
• Ο ρόλος του κολλαγόνου στο σώμα
• Επιπτώσεις της έλλειψης κολλαγόνου
• Τι επηρεάζει τη σύνθεση και την ποσότητα του κολλαγόνου;
• Πηγές κολλαγόνου

Πιθανώς όλοι γνωρίζουν το κολλαγόνο, αλλά ξέρετε πώς είναι δομημένο και για τι είναι υπεύθυνο; Ο όρος κολλαγόνο δεν ορίζει μια «ουσία», αλλά μια σειρά σύνθετων δομών με ελαφρώς διαφορετικές ιδιότητες. Διαβάστε το άρθρο και μάθετε περισσότερα.

Τι είναι το κολλαγόνο;

Σχηματίζει ίνες κόλλας. Αποτελεί περίπου το 25-30% όλων των πρωτεϊνών του σώματος. Το όνομα προέρχεται από δύο ελληνικές λέξεις: colla – κολλάω και gennao – γεννώ. Η σύνθεση του κολλαγόνου είναι μια πολύπλοκη διαδικασία, κατά την οποία το ενδιάμεσο προϊόν, μεταξύ άλλων, είναι το προκολλαγόνο, που παράγεται από κύτταρα συνδετικού ιστού – ινοβλάστες. Το κολλαγόνο περιέχει εκτός από αμινοξέα και σάκχαρα (περίπου 0,5-10%), π.χ. γλυκόζη, γαλακτόζη και σε μικρότερες ποσότητες μαννόζη, φρουκτόζη, αραβινόζη, ξυλόζη και ριβόζη. Μέχρι σήμερα έχουν περιγραφεί 29 γενετικά διαφορετικοί τύποι κολλαγόνου. Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα όλων των τύπων είναι η ιστικοειδής παρουσία και η μοναδική δομή. Το κολλαγόνο αποτελείται από τρεις αριστερόστροφες α-πολυπεπτιδικές αλυσίδες, καθεμία από τις οποίες περιέχει περίπου 1050 αμινοξέα. Αυτές οι αλυσίδες είναι δεξιόστροφα στριμμένες γύρω από τον άξονά τους και σχηματίζουν μια υπερελίκη. Περιέχει όξινα αμινοξέα (γλουταμινικό οξύ – Glu, ασπαρτικό οξύ – Asp) και βασικά αμινοξέα (λυσίνη – Lys, αργινίνη – Arg) σε ισομοριακές ποσότητες. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά ισχύουν για τα ινιδώδη κολλαγόνα, αλλά υπάρχουν και μη ινιδώδη κολλαγόνα, των οποίων η δομή δεν μοιάζει με έλικα, αλλά σχηματίζει δίκτυα. Στα μη ινιδώδη κολλαγόνα περιλαμβάνονται τα αγκυροκολλαγόνα, τα διαμεμβρανικά κολλαγόνα, τα μουλτιπλέξινα και τα κολλαγόνα FACIT. Ωστόσο, αυτά αποτελούν μόνο το 10% της συνολικής περιεκτικότητας κολλαγόνου στο σώμα.

Τύποι κολλαγόνου

Υπάρχουν 29 τύποι κολλαγόνου που μπορούν να ταξινομηθούν ανάλογα με τις δομικές τους ιδιότητες και λειτουργίες:

• ινιδώδη κολλαγόνα: I, II, III, V, XI, XXIV, XXVII,
• Κολλαγόνα βασικής μεμβράνης: IV,
• κολλαγόνα που σχηματίζουν «άγκυρες ίνες»: VII,
• Μουλτιπλέξινα: XV, XVIII, κολλαγόνα που σχηματίζουν μικροΐνες: VI,
• Κολλαγόνα που σχηματίζουν εξαγωνικά δίκτυα: VIII, X,
• Κολλαγόνα FACIT (Κολλαγόνα συνδεδεμένα με ινίδια με διακοπτόμενες τριπλές έλικες): IX, XII, XIV, XVI, XIX, XX, XXI, XXII, XXVI,
• Διαμεμβρανικές περιοχές: XIII, XVII, XXIII, XXV

Από τα ινιδιακά κολλαγόνα, που ανακαλύφθηκαν πρώτα και κωδικοποιούνται από 11 γονίδια, υπάρχουν οι τύποι I, II, III, V, XI, XXIV και XXVII. Στα θηλαστικά αποτελούν το 90% όλων των πρωτεϊνών κολλαγόνου. Το πιο γνωστό πρωτεϊνικό κολλαγόνο είναι το κολλαγόνο τύπου I. Το μεγαλύτερο μέρος του βρίσκεται στα οστά, τους συνδέσμους, τους τένοντες, το δέρμα και τον κερατοειδή. Η διπλή έλικα αυτού του κολλαγόνου αποτελείται συνήθως από δύο όμοιες αλυσίδες α 1 [I] και μία αλυσίδα α 2 [I] και σχηματίζει ένα ετεροτρίμερ ή τρεις αλυσίδες α1 [I]. Είναι κυρίως υπεύθυνο για την αντοχή σε εφελκυσμό του ιστού όπου βρίσκεται και για τη σκληρότητα των οστών.

Αν εξετάσουμε τους τύπους κολλαγόνου με βάση την τοποθεσία τους, μπορούν να χωριστούν, για παράδειγμα, σε τις εξής ομάδες: 2 ομάδες:

• τοποθετημένα στο δέρμα: I, III, V, VI, VII, VIII, XII, XIII, XIV, XVI, XVII, XIX, XXIX
• Αρθρώσεις (σύνδεσμοι, χόνδρος): I, II, VI, VIII, IX, X, XI, XIV, XXVII,

Η ακριβής θέση κάθε τύπου κολλαγόνου και μια σύντομη περιγραφή των λειτουργιών του βρίσκονται στον παρακάτω πίνακα.

Υπόμνημα: Τα ινώδη κολλαγόνα είναι με έντονη γραφή.

Ο ρόλος του κολλαγόνου στο σώμα

Το κολλαγόνο, ως η πιο σημαντική πρωτεΐνη του συνδετικού ιστού, αποτελεί το δομικό στοιχείο της εξωκυτταρικής μήτρας. Ανάλογα με τον τύπο, οι ιδιότητες του κολλαγόνου διαφέρουν ελαφρώς, αλλά συνολικά το κολλαγόνο επηρεάζει τη λειτουργία ολόκληρου του σώματος, ιδιαίτερα του δέρματος, των μαλλιών, του οστικού και αρθρικού συστήματος και του ανοσοποιητικού συστήματος. Συμμετέχει στη διαδικασία αναγέννησης – επιταχύνει την επούλωση πληγών, δημιουργεί ουλές, μειώνει τη δραστηριότητα ενζύμων που προκαλούν φλεγμονές και ρευματικούς πόνους και προάγει την αναδόμηση του συνδετικού ιστού. Χάρη στην ικανότητά του να δεσμεύει νερό, εξασφαλίζει τη σωστή ενυδάτωση, ελαστικότητα και σφριγηλότητα του δέρματος. Παρέχει απαραίτητα αμινοξέα που θρέφουν τις θύλακες των τριχών και εξασφαλίζουν τη σωστή ανάπτυξη και αναζωογόνησή τους. Μαζί με το ασβέστιο, το μαγνήσιο και το φώσφορο αποτελεί το 90% του οστικού σκελετού. Επιπλέον, το κολλαγόνο είναι υπεύθυνο για την παραγωγή της αρθρικής υγρότητας και την κατάσταση του χόνδρου – είναι υπεύθυνο για τις ελαστικές ιδιότητες του χόνδρου και διατηρεί το σχήμα του. Το κολλαγόνο υποστηρίζει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Μειώνει τη ίνωση και την εξάπλωση παθογόνων μικροοργανισμών, καρκινικών κυττάρων και τοξινών. Επιπλέον, οι ίνες κολλαγόνου είναι φορείς ορισμένων φαρμάκων, π.χ. ιντερφερόνη.

Επιπτώσεις της έλλειψης κολλαγόνου

Από την ηλικία των 25 ετών, η ποσότητα κολλαγόνου μειώνεται φυσιολογικά. Στην εμμηνόπαυση, η διαδικασία μείωσης της σύνθεσης αυτής της πρωτεΐνης επιταχύνεται σημαντικά λόγω της μείωσης των επιπέδων οιστρογόνων, που επηρεάζουν τη σύνθεση κολλαγόνου, με αποτέλεσμα περίπου στην ηλικία των 60 ετών να μην παράγεται πλέον καθόλου ενδογενές κολλαγόνο. Αυτή η διαδικασία και η συχνή έλλειψη κολλαγόνου μπορεί να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία. Τα συμπτώματα της έλλειψης είναι: διαταραχές όρασης, αλλαγές στη λειτουργία των εσωτερικών οργάνων, αδυναμία των μαλλιών, επιδείνωση της κατάστασης, της σφριγηλότητας και της ελαστικότητας του δέρματος καθώς και εμφάνιση ρυτίδων (ένα από τα πρώτα συμπτώματα), αδυναμία και θραύση των μαλλιών και μακροπρόθεσμα πρόωρη τριχόπτωση.

Τι επηρεάζει τη σύνθεση και την ποσότητα του κολλαγόνου;

Πολλοί παράγοντες επηρεάζουν την κατάσταση του κολλαγόνου, μεταξύ των οποίων:

• Ηλικία – με την αύξηση της ηλικίας μειώνεται η σύνθεση κολλαγόνου και ως εκ τούτου επιδεινώνεται η κατάσταση του δέρματος. Το κολλαγόνο αλλάζει τη δομή και τις φυσικοχημικές του ιδιότητες με την πάροδο της ηλικίας. Αυτό οδηγεί, για παράδειγμα, σε υπερβολική ξηρότητα του δέρματος, απώλεια σφριγηλότητας και ελαστικότητας, που με τη σειρά της προκαλεί ρυτίδες και πτυχώσεις. Με την αύξηση της ηλικίας μειώνεται επίσης το περιεχόμενο βιταμινών (A, C, E) και μετάλλων (χαλκού) που υποστηρίζουν την φυσική αναδόμηση του κολλαγόνου.
• εξωτερικοί παράγοντες: ηλιακή ακτινοβολία, πολύ υψηλές θερμοκρασίες, ελεύθερες ρίζες και τοξίνες,
• γενετικές και ορμονικές παθήσεις – η αιτία μπορεί να είναι η μείωση της συγκέντρωσης αυτής της πρωτεΐνης σε νέους ανθρώπους,
• τονίζουν,
• Η υπερβολική σωματική προσπάθεια επηρεάζει αρνητικά τη σύνθεση κολλαγόνου, αλλά η σωματική άσκηση από μόνη της υποστηρίζει τόσο τη συγκέντρωση όσο και τη σύνθεση κολλαγόνου και ολόκληρου του σκελετού.
• Για να προωθηθεί η φυσική σύνθεση κολλαγόνου ή να υποστηριχθεί η συμπλήρωση διατροφής, είναι σημαντικό η διατροφή να είναι πλούσια σε βιταμίνες και μέταλλα, με ιδιαίτερη έμφαση στις βιταμίνες A, C, E και στον χαλκό.

Πηγές κολλαγόνου

Φυσικές πηγές κολλαγόνου είναι προϊόντα ζωικής προέλευσης. Μέχρι τώρα, τα προϊόντα βοδινού κρέατος, χοιρινού και σε μικρότερο βαθμό τα προϊόντα πουλερικών έπαιζαν τον κύριο ρόλο, ωστόσο υπάρχουν προτάσεις ότι το κολλαγόνο που λαμβάνεται από τέτοιες πηγές έχει χαμηλή απορρόφηση και μικρή πραγματική επίδραση στην ανάπτυξη κολλαγόνου στο σώμα. Προς το παρόν, υποδεικνύεται ότι το κολλαγόνο από ψάρια απορροφάται καλύτερα. Ωστόσο, η δομή αυτών των κολλαγόνων είναι αρκετά παρόμοια, οπότε η τελική απόφαση παραμένει αμφιλεγόμενη.

Είναι επίσης δυνατό να χρησιμοποιηθεί κολλαγόνο με τη μορφή παρασκευασμάτων. Ο πιο σημαντικός ρόλος σε αυτή την ομάδα παίζεται από το κολλαγόνο που λαμβάνεται μέσω υδρόλυσης ή ενυδάτωσης. Ωστόσο, η τακτική χρήση για τη συμπλήρωση διατροφής είναι πολύ σημαντική, ώστε, για παράδειγμα, να μην χρειάζεται να ανησυχείτε για την πρόσληψη υγρών, καθώς προτιμούμε κάψουλες όπου είναι σημαντικό να ακολουθείται συστηματική προσέγγιση. Η συμπλήρωση με κολλαγόνο και τα περισσότερα συμπληρώματα διατροφής δεν φέρνει το ίδιο αποτέλεσμα με την τακτική χρήση του παρασκευάσματος. Ένας επιπλέον δείκτης για την αποτελεσματικότητα του χρησιμοποιούμενου συμπληρώματος διατροφής είναι η σύνθεση του συμπληρώματος, δηλαδή η απουσία επιβλαβών και/ή περιττών πρόσθετων. Ένα επιπλέον πλεονέκτημα είναι η παρουσία της βιταμίνης C στο παρασκεύασμα, που επηρεάζει άμεσα τη σύνθεση κολλαγόνου. Επιπλέον, πρέπει να σημειωθεί ότι το ζελέ και η ζελατίνη δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τα συμπληρώματα διατροφής, καθώς σε σύγκριση με τα συμπληρώματα, των οποίων η απορρόφηση είναι πολύ υψηλότερη, απορροφώνται μόνο σε λίγα ποσοστά.